W poszukiwaniu samego siebie

W poszukiwaniu skutecznych rozwiązań dotyczących procesu poznawania, coraz częściej szuka się nowatorskich pomysłów tak bardzo cenionych we współczesnych czasach. Coraz doskonalsze stają się rozwiązania technologiczne, ale sednem procesu poznania i uczenia się jest sam człowiek.

Angażując się w nowoczesne rozwiązania, warto zawsze cofnąć się do historii, bo niejednokrotnie można
znaleźć w niej inspiracje do nowych teorii. Średniowieczne modele kształcenia flozoficznego można by uznać za bardziej skuteczne niż obecnie stosowane modele dydaktyczne. Założenie historycznych modeli opierało się na motywacji, której towarzyszyła otwartość, pasja, poszukiwanie prawdy i przekonanie o ważności i celowości podejmowanych poszukiwań i zadań.

To co w dzisiejszych czasach staje się rewolucyjnym odkryciem pedagogicznym (tutoring, coaching) było skuteczną i sprawdzoną metodą już w średniowieczu. Już wówczas poszukiwano skutecznej komunikacji z uczniem, opierając się na uprzednim poznaniu jego sposobu myślenia. Punktem wyjścia była znajomość natury człowieka, a szczególnie sposób działania jego władz umysłowych w procesie uczenia się. Teorie zintegrowanego nauczania tematycznego podkreślają znaczenie "nauczania kompatybilnego z możliwościami mózgu" (umysłu, procesu myślenia jako złożonego i współbrzmiącego układu - czyli procesu energo-informacyjnego), jako sprawdzonego sposobu uczenia się, rozumianego z kolei jako kompleksowe podejście do nauczania, które wynika z wiedzy o tym układzie. Nauka do tej pory, pomimo ogromnego postępu, nie poznała mechanizmy jego działania.

Obserwowane wyniki w postaci impulsów elektrycznych zwanych falami mózgowymi można mierzyć za pomocą specjalnego przyrządu zwanego elektroencefalografem (w skrócie EEG), który mierzy częstotliwość (ilość impulsów na sekundę) oraz amplitudę ("wielkość” zmian napięcia). Odczytywane fale w EEG-biofedback lub obraz utleniania krwi w HEG-biofeedback informują o emocjach i skłonnościach do określonych zachowań. Obecnie dzięki obserwacjom i wyciągnięciu wniosków uzyskanych z tychże badań, klasyczne metody mogą zmieniać co najwyżej w pewnym stopniu cykliczne wzorce neuronowe poprzez stworzone modele (protokoły) trenowania, prowadząc do poprawy parametrów fal mózgowych i zmian w zachowaniu.

Kongres Stanów Zjednoczonych ogłosił ostatnią dekadę XX wieku - dekadą mózgu. Chociaż obliczeniowe neuronauki kognitywne, które brzmią obiecująco, nie uwzględniają niektórych zjawisk bioelektrycznych, to warto też pochylić się nad neurofeedbakiem jako szansą lepszego poznania działania ludzkiego mózgu.

Większość nauk wymienianych jako pomocnicze w kognitywistyce wywodzi się z filozoficznych dociekań o naturze umysłu (refeksja, wolna wola), o współdziałaniu ciała z umysłem. Biofeedback jako interfejs między mózgiem a komputerem działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego i może być wykorzystany także do świadomego procesu uczenia się i zmian wzorców zachowań.

Plastyczność mózgu pozwala na zmianę osobowości, zmianę postawy, różne zachowania i zainteresowania. Ugruntowane wyuczone zachowania kształtują osobowość i pozwalają zachować ją na dłuższy czas. Działanie serii sesji biofeedbacku daje długoterminowe zmiany efektu nawet do 10 lat (Tompson M., Tompson L.1998). Wartości fal mózgowych są rejestrowane i ukazywane w postaci poznawalnych sygnałów, wykresów, danych liczbowych, sygnałów wizualnych i akustycznych, które w szybkim czasie można zinterpretować i skorelować z aktualnym stanem emocjonalnym. Istnieje więc możliwość uczenia się poprzez generowanie odpowiednich zmian dokonujących się w mózgu, objętych kontrolą świadomości (Pecyna, 1979). Zwolennicy neuro i biofeedbacku widzą przyszłość tych metod w powszechnym ich stosowaniu, w celu ochrony zdrowia i rozwoju edukacji w oparciu o proces samoregulacji. "Samoregulacja jest metodą uczenia się, która rodzi długoterminowe, pozytywne zmiany" (Tompson M., Tompson L 2012).

Trening EEG-biofeedback ma na celu np. zmniejszenie elektroencefalogra $cznej czynności fal wolnych (theta) i zwiększenie czynności fal szybkich (beta). Taki trening jest konieczny, ale nie wystarczający, aby człowiek osiągnął pożądany stan umysłu (relaks, skupienie, czujność).

Ważne są jeszcze strategie matakognitywne, które są funkcjami wykonawczymi wychodzącymi poza normalne myślenie poznawcze. EEG-biofeedback jako interfejs mózg-komputer jest systemem pomiarowym składających się z trzech nieodzownych elementów tj. rejestracja (akwizycja), przetwarzanie i analiza sygnału elektroencefalogra$cznego (EEG). Pomimo, że system interfejs mózg-komputer jest znany od dawna, to możliwość zastosowania go w praktyce pojawiła się stosunkowo niedawno.